Lektury To Bzdury: Dziady cz. III

Dziady cz. III

Prolog

Miejsce akcji: klasztor ojców Bazylianów zamieniony na więzienie w Wilnie.

Bohaterowie: więzień (realistyczni) i anioły i duchy (fantastyczni).

Anioł stróż, który opiekuje się więźniem na prośbę jego matki.

Refleksja więźnia dotyczy snu, który większość ludzi traktuje jako niespójną, przypadkową grę wyobraźni lub chaotyczne przypomnienie doświadczeń minionego dnia. Więzień nie akceptuje takiego punktu widzenia, bardzo krytycznie odnosi się do próby wyjaśnienia roli snu w kategoriach rozumowych. Zdaniem Gustawa sen jest przejawem jakiejś rzeczywistości, alternatywnej w stosunku do tej, której doświadczamy na jawie. Dla Gustawa rzeczywistość sama bywa bardziej prawdziwa niż rzeczywistość na jawie. Taka interpretacja snu znajduje interpretacje w układzie sceny, w której więzień raz się budzi, a raz zasypia. Kiedy śpi wypowiadają się duchy, a po przebudzeniu sam komentuje rzeczywistość. Oznacza to, że więzień przebywa równolegle w tej rzeczywistości duchowej i materialnej.

Anioł stróż boi się o więźnia bo dostrzega w nim podatność na zło, choć z drugiej strony widzi w nim choć cząstkę dobra. Więzień jest zatem przedstawiony w sytuacji, w której musi się opowiedzieć za jedną z tych dróg, Duchy z lewej strony, reprezentujące siły zła, widzą w więźniu potencjał do opowiedzenia się po ich stronie. Zauważają, że jest on skłonny do refleksji na temat otaczającej go rzeczywistości. I to jest właśnie sfera, na którą chcą wpłynąć i w obrębie której chcą go kusić.

Można powiedzieć, że duchy dobre i złe w jakimś sensie spierają się o duszę więźnia tzn. toczą psychomachię. Konsekwencją tej walki w więźniu, staje się decyzja podjęta przez niego pod koniec sceny, kiedy to formułuje na ścianie napis głoszący śmierć Gustawa i narodziny Konrada. Zwykle ten napis interpretuje się jako wewnętrzną przemianę bohatera z wrażliwego i emocjonalnego kochanka znanego z "cz. IV Dziadów" w oddanego sprawie narodowej buntownika, jakim jest Konrad.

Scena więzienna

Tomasz (Zan)

Starał się przejąć większość poważniejszych oskarżeń swoich towarzyszy. Znosił cierpienia pokornie i w duchu chrześcijańskim. Poświęcił się dla ogółu. Jego cierpienie jest pełne miłości do bliźniego. Był pokorny wobec sytuacji politycznej, ale nie bierny, jak mogłoby się wydawać. Wzór patrioty. Rozumiał sens cierpienia. Wiedział, że to dla dobra ojczyzny. Rozumiał sens tej męki i wyrzeczeń, Rola przewodnika-jest w stanie poświęcić się dla innych.

Frejend

Wykazuje chęć zemsty. Jego patriotyzm ma charakter zemsty. Chce by nią zapłonęli Polacy. Frejend jest organizatorem Wigilii: robi herbatę, pyta więźniów o zdanie. Ironia-obrona przeciwko cierpieniu. Jest pełny nienawiści. Wykazuje się chęcią poświęcenia dla innych, aby inni mogli żyć dłużej od niego.

Konrad

Czuje, że cierpi za miliony Polaków, chce pozyskać potęgę i moc boskości. Jego zamiarem jest samodzielne rządzenie narodem, przywrócenie mu dawnej świetności, jak również ochrona przed niebezpieczeństwem i cierpieniem. Konrad jest przekonany, że w mocy jednostki są losy całego świata, sądzi że jest w stanie wpłynąć na bieg historii, do tego celu jest potrzebna mu władza samego Stwórcy. Gdy Bóg jest niewzruszony wołaniami, rodzi się bunt. Konrad sprzeciwia się Bogu, robi to w imię dobra ludzkości.

Żegota

Opowiada o atmosferze strachu panującej na Litwie i okolicznościach swojego aresztowania. Ponieważ jak wszyscy czuje się niewinny, liczy na rychłe uwolnienie. Koledzy pozbawiają go złudzeń. Pragnąc podnieść kolegów na duchu wygłasza bajkę Goreckiego o ziarnie wiary i wolności, których nie można zagrzebać, bo kiełkuje z nową mocą.

Jankowski

Śpiewa pieśń o charakterze bluźnierczym, skierowaną przeciwko Matce Bożej, która nie uratowała więźniów przed więzieniem. Ujawnia się też tutaj gwałtowny wybuch nienawiści do cara. Wszyscy są tą pieśnią zgorszeni, gdyż przybiera ona postać bluźnierstwa. Zniechęcenie, brak wiary w pozytywne rozwiązanie sytuacju, prowadzi do zdrady.

Feliks

Śpiewa pieśń, w której charakteryzuje siebie jako biednego poddanego pracującego dla cara. Następnie zwrotki ujawniają prawdziwy zamiar, powód tej katowniczej pracy. Liczy on, że z wykopanego przez niego kruszcu ktoś zrobi topór, którym zostanie zamordowany cart. Nawiązuje do zamachu na cara. Pojmuje cierpienie z pokorą, w nadziei na to, że wykonywane przez niego obowiązki zaprocentują tym, że w następnym pokoleniu zrodzi się buntownik przeciw temu systemowi.

Czas: 24 grudnia, północ

Miejsce: Cela Konrada, która sąsiaduje z murami Kościoła (za nimi słychać odprawianą Mszę).

Czas ten ma wymiar symboliczny: po pierwsze Bóg-istota absolutna i transcendentna przyjmuje postać człowieka łącząc w ten sposób świat ducha ze światem materii. Po drugie moment ten może być kojarzony z nadzieją, bo oto rodzi się zbawiciel, który ma przynieść zbawienie.

Konrad-pieśń zemsty

Konrad, po wysłuchaniu opowieści o męczeństwie młodych Polaków, jest pełen goryczy, buntu i nienawiści. Śpiewa bezbożną, szatańską, wampiryczną pieśń zemsty wzywającą do picia krwi wrogów "Zemsta, zemsta, zemsta na wroga,/ Z wrogiem i choćby mimo Boga!" Chce wzbudzić w innych nienawiść wobec wroga i żądzę zemsty. To, do czego Konrad nawołuje w wykonywanej przez siebie pieśni jest sprzeczne z zasadami moralności wynikających z wiary chrześcijańskiej. Ponadto powtarzany przez Konrada i więźniów refren świadczy, że zemsta dla bohatera staje się główną motywacją działania, ważniejszą niż cokolwiek innego, nawet absolut. Prezentując taką postawę wobec cierpienia Konrad daje wyraz swojej pysze.

Wielka Improwizacja

Konrad jest poetą, który ma świadomość swojej własnej wyjątkowości. Jest osamotniony i niedoceniony, ale to właśnie staje się miarą jego talentu. Okazuje się bowiem, że bohater nie znajduje dla swojej poezji godnych słuchaczy, którzy zrozumieliby sens jego myśli. Konrad uważa, że żaden wielki poeta nie będzie doceniony, bo jego idee są zbyt wielkie, by móc wyrazić je tradycyjnymi środkami przekazu. Sam fakt, że jakaś myśl musi zostać wyrażona językiem, zubaża jej sens. Zdaniem Konrada ludzie są zdolni do powierzchownego rozumowania poezji, z nigdy nie zrozumieją jej sensu. Za jedynych godnych odbiorców swego dzieła uznaje Konrad Boga i naturę. Wynika to z faktu, że bohater postrzega swoje dzieła jako totalne, tzn. takie, które mogą wpłynąć na obraz całości rzeczywistości. Świadczy o tym fakt, że Konrad o swojej twórczości mówi w kontekście kosmosu, w obrębie którego tworzy nowe układy gwiazd, tęczę itp. Konrad ma bardzo wysokie poczucie własnej wartości, o czym świadczy fakt, że dwukrotnie nazywa siebie mistrzem, wydaje się dosyć egocentryczny co wynika z użycia i powtórzenia zaimków pierwszoosobowych: ja, my itp. Konrad uważa, że jego dzieło jest równe dziełu boskiego stworzenia. Konrad ma świadomość przełomowego charakteru chwili, w której się znajduje. Wie, że zadecyduje się w niej czy siła, którą przypisuje sobie poeta jest prawdziwa, czy tylko urojona. Konrad uważa się za osobę, której motywacją jest miłość do narodu. Miłość Konrada do narodu zawiera w sobie wszystkie typy miłości jakie można sobie wyobrazić. Konrad jest wierny jak przyjaciel, opiekuńczy i czuły jak ojciec, ale i namiętny jak kochanek. Jest to zatem bohater o wyjątkowej wrażliwości, doświadczający silnych i różnorodnych emocji. Pragnie by jego naród zdobył sławę na cały świat.
Przekonanie o wyjątkowym talencie poetyckim i wyjątkowa miłość wobec narodu rodzą w Konradzie przekonanie, że może on stać się przewodnikiem narodu. Konrad pragnie takiej władzy jakiej nie posiada nawet sam Bóg, czyli władzy nad duszami. Pragnie wpływać na ludzkie decyzje i postępowania. Zarzuca Bogu, że porzucił on cierpiący naród oraz neguje cechy, które uznawane są za istotę boskości. Twierdzi, że Bóg jest kłamcą i mądrością, a nie miłością, nie jest więc w stanie współodczuwać z cierpiącymi ludźmi tak jak to robi Konrad.
Konrad wyzywa Boga na pojedynek twierdząc, że będzie dla niego groźniejszym przeciwnikiem niż Szatan. Poznajemy go więc jako buntownika przeciw boskiemu porządkowi rzeczywistości. To, z czym się nie godzi to cierpienie doświadczone przez naród, z którym bohater się utożsamia, o czym świadczą słowa " ja i ojczyzna to jedno".

Widzenie Ks. Piotra

Ks. Piotr:

Religijny
Ma moc porozumiewania się z istotami nadprzyrodzonymi (zarówno Bogiem jak i diabłem).
Ma dar przepowiadania przyszłości.
Angażuje się w opiekę nad tymi, którzy zgrzeszyli i potrzebują pomocy.
Bezgraniczna pokora wobec Boga, w zupełności mu ufa.
Często się modli.
Kilkakrotnie pada krzyżem na ziemię.

Konsekwencje postawy

Uważany przez innych za oddanego stwórcy.

Ksiądz ma wizje, że naród polski jest narodem wybranym.

Konrad Ks. Piotr

obaj dążą do odzyskania przez kraj niepodległości

pycha pokora

drwił ze wszelkich wartości chciał przejąć grzechy Konrada na siebie

uważał, że poeta jest równy Bogu

chciał uzyskać Boską moc szanował Boga

"Daj mi rząd dusz..."-władza tyrana sam siebie uważał za proch

prowokuje Boga Pobożny

bluźni

grozi

sądzi, że jego świat wskazuje drogę jaką powinien podążać

byłby doskonalszy prawdziwy patriota

od dzieł Boga

chce stanąć do walki z Bogiem służy bliźnim

Biblia Dziady

Herod(morderca dzieci) Car(morderca młodzieży)

(umywa ręce, wydaje niesprawiedliwe wyroki)

Piłat                                                                                                                   Car

trzy rodzaje drewna w krzyżu                                                                           trzy zabory

Płacz Matki Boskiej                                                                   płacz narodu (matek nad losem dzieci)

ukrzyżowanie                                                                                                    pokonanie Polaków

rana zadana w żebro                                                                                         zemsta żołdaka Moskala

przywołanie motywu zmartwychwstania                                  zapowiedź odzyskania niepodległości

sąd nad Chrystusem                                                                          brak pomocy ze strony sąsiadów

Ks. Piotr przyjmuje postawę pokory-leży krzyżem- nazywa siebie prochem i niczym. Odwrotna postawa niż ta, którą reprezentuje Konrad w Wielkiej Improwizacji. Inna jest też reakcja Boga: Ks. Piotrowi zsyła widzenie, a pysznemu Konradowi nie odpowiada. Widzenie Ks. Piotra ma charakter profetyczny, tzn. prorocki, dotyczy ono przyszłości narodu i jest zapowiedzią nadejścia wskrzesiciela, wybawcy. Ma on przynieść narodowi sławę i wolność, nie tylko Polsce, ale i całej Europie.
*Mesjanizm-porównanie do śmierci Jezusa jako wybawiciela ludzkości.
**Prowidencjalizm-historiozofia. Historia ludzkości jest wpisana w boski plan zbawienia. Coś może nie mieć sensu, ale ma sens z perspektywy zbawienia.
Język Ks. Piotra stylizacja biblijna

Symbolika liczb
Zaczynanie zdania od spójników
Paralelizm składniowy- podobny schemat składniowy w różnych zdaniach:
"A życie jego-trud trudów,

A tytuł jego-lud ludów,

A imię jego czterdzieści i cztery"
Nacechowane stylistycznie słownictwo: wskrzesiciel, mąż-mężczyzna, motyw księgi (Ap).

Sen Senatora

Scena rozpoczyna się od dialogu diabłów, które planują męczyć Nowosilcowa we śnie. Chcą go kusić. Mickiewicz sugeruje zatem, że działanie senatora jest powiązane z siłami nieczystymi, ze złem.

System wartości Nowosilcowa

Awans, kariera, pieniądzem zaszczyty, władza

Przebieg snu i jak on wpłynął na odczucia senatora

Senatorowi śni się pismo ( nakaz) od cara, który przydziela mu nagrodę i pieniądze. Nie jest już senatorem, a księciem. Będzie sławny, podziwiany i będzie miał większą władzę nad ludźmi. Jest prowadzony do cesarza. Wszyscy się go boją i nienawidzą, ale cieszy go to, iż ludzie pomimo tej nienawiści, kłaniają mu się. Jest duszą towarzystwa.

Wchodzi cesarz. Nowosilcow spodziewał się od niego pochwały, lecz cesarz go poniżył. Wszyscy inni odwrócili się od niego.plecami. Dla Nowosilcowa brak przychylności u cara to koniec jego sławy. Nowosilcow słyszy drwiny dam urzędników, gdyż wypadł on z łaski u cara. Diabły uważają go za za donosiciela.

Towarzyski niebyt=fizyczna śmierć, cierpienie, życie w cierpieniu

Sytuacja snu umożliwia zobaczeni ukrywanych cech i odsłonięcie prawdziwej natury senatora. To jest pierwsza scena, w której uczestniczy senator. Cała wiedza czytelnika pochodzi z rozmów na jego temat. Ta scena pokazuje motywacje działań w późniejszych scenach.

Sen został doceniony w epoce romantyzmu ze względu na to, że człowiek w jego trakcie nie ma kontroli nad rzeczywistością i sobą. W czasie snu nie działa rozum, toteż człowiek działa na podstawie instynktu. Ponadto romantycy widzieli we śnie możliwość zetknięcia się świata duchowego z materialnym, o czym świadczy uczestnictwo diabłów w tej scenie. Brak kontroli rozumu nad wypowiedzią ujawnia się w języku senatora:
a) wykrzyknienia-emocjonalne zaangażowanie bohatera w sytuację
b) duża ilość myślników i równoważników zdań-upodabniają tekst do mowy potoczniej.
c) liczne powtórzenia-podkreślają emocjonalne zaangażowanie w sytuację.

Groteska-konwencja literacka, która poprzez deformację świata przedstawionego ma oddać deformację rzeczywistości. Groteska najczęściej posługuje się zabiegami: odwołanie do świata zwierząt, nadanie ludziom ech zwierzęcych, przerysowanie, karykaturalność, hiperbolizacja, motywy fantastyczne-kobiety mają ogon.
Groteska oddaje zdeformowany system wartości jaki ma senator. Groteskowy świat ujawnia deformacje świata prawdziwego.

Scena VIII

Pan Senator

Układ sceny w tym fragmencie świadczy o tym, że senator nie widzi granicy między pracą a życiem prywatnym. Te same pokoje służą mu do rozrywki i te same są biurem. W trakcie kiedy prowadzeni są skazani więźniowie Senator popija kawę.

Senator okazuje swoją bezduszność i obojętność wobec cierpienia ślepej staruszki, pani Rollinsowej. Gdy Rollinsowa prosi o łaskę dla syna Nowosilcow pozostaje niewzruszony i zapewnia kobietę, że śledztwo wobec jej syna zostanie zakończone a on sam wypuszczony, aby dała senatorowi spokój i już sobie poszła (tym bardziej, że Nowosilcow nie chciał zamieszania przed wyjazdem do cara). Nowosilcow jest człowiekiem bezdusznym i okrutnym, żądnym władzy. Nic nie jest w stanie wpłynąć na zmianę jego zdania, nawet cierpienie matki niesłusznie aresztowanego i katowanego syna.

Jest niezadowolony, gdyż Pani Rollinson przyszła do Niego, po tym, jak dostał wezwanie od cara. Nowosilcow myślał, że dostanie awans a taka staruszka mogłaby napsuć mu reputacji.

Senator jest niezadowolony, gdyż Pani Rollinson przeszkadza mu pić kawę. Można powiedzieć, że on jest niezdolny do zmierzenia się z problemami.

Nowosilcow ma pogardliwy stosunek do P. Rollinson, żartuje z jej ślepoty. Senator jest człowiekiem obojętnym na ludzkie cierpienie. Nowosilcow próbuje zachować pozory przed P. Rollinson. Mówi, że wie o odsiadce jej syna. Powołuje się na cesarza. Można powiedzieć, że senator jest człowiekiem zakłamanym, obłudnym.

Dla senatora nie ma znaczenia życie ludzkie, lecz to że nie można sobie odpocząć po obiedzie. Senator każe zamknąć P. Rollinson w więzieniu, a Pelikan proponuje, aby Rollinosnowi pomóc popełnić samobójstwo. Życie ludzkie dla senatora nie ma żadnej wartości.

Próbuje zachować pozory przed innymi reprezentantami elit (list od księżnej). Przez 3/4 dialogu mówi po francusku-kreuje się na władce zachodniego. Nie ma żadnego szacunku dla służby. Narzędzie walki z nieposłuszną służbą to (jego zdaniem) kij i post. Rządzi przy pomocy strachu, utrzymywanie bohaterów w lęk-narzędzie władzy. Ma własne poczucie bezkarności.

Epizod z kupcem Kanisynem jest świadectwem tego, że Nowosilcow wykorzystuje władzę do swoich włąsnych celów.

Ciąg dalszy nastąpi wkrótce...